Niet alleen zangers, ook luisteraars kunnen een leven lang genieten van deze beroemde liederencyclus via de inmiddels honderden (!) verschillende Cd-opnamen en uitvoeringen, en op de hedendaagse concertpodia.Waar gaat de ‘Winterreise’ eigenlijk over, en hoe kan het gebeuren, dat de door de componist Franz Schubert getoonzette gedichten van Wilhelm Müller generaties muziekliefhebbers in de ban hebben gehouden, tot op de dag van vandaag.
Het begint in 1827. Franz Schubert stuit in een almanak op de eerste twaalf ‘Wanderlieder’ van de gedichtencyclus ‘Winterreise’ van de romantische Duitse dichter Wilhelm Müller, en raakt diep onder de indruk. Meteen besluit hij dat hij een liedcyclus wil maken om uiting te geven aan wanhoop en hartzeer, geweld en verslagenheid in een ijzig landschap. In de nazomer van hetzelfde jaar krijgt de componist ook de tweede helft van Müllers uit 24 gedichten opgebouwde ‘Winterreise’ in handen. Ook deze besluit hij onmiddellijk te verklanken.
Bekend is de anekdote, dat hij op een goede dag zijn vrienden uitnodigt: ‘Kom vanmiddag bij Schober, ik zal jullie een cyclus huiveringwekkende liederen voorzingen. Ik ben benieuwd wat jullie zeggen. Ze hebben mij meer aangegrepen dan ooit bij andere liederen het geval was’. Om kort te gaan, de vrienden zijn verbluft over de sombere stemming van de liederen, maar Schubert zelf is intens tevreden.Wat gebeurt er allemaal in de Winterreise. Het is niet zomaar een reis, het is vooral een tocht naar het onbekende. In de liederen wordt duidelijk, dat een naamloze jongeling gedurende een eenzame en ijzige zwerftocht een verloren liefde probeert te verwerken. Hij doolt met bevroren tranen langs witte akkers en gestorven bloemen, over harde ijskorsten waaronder gevaarlijke stromen bruisen en door diepe rotskloven. Een fascinerende reis, bezaaid met dwaallichten, kraaiende hanen, krijsende raven, grommende honden en rammelende ketens.
Het is ongetwijfeld de meest duistere en fascinerende liederencyclus uit de klassieke muziek. Voer voor psychologen, literatuurcritici en musici. Die hebben zich er dan ook met velen op gestort om tot een begrijpelijke uitleg en geheel eigen interpretatie te komen.
En je kunt je de vraag stellen waarom dit alles tot op de huidige dag zo aansprekend blijft en niets aan diepte en emotie ingeboet heeft. Want in de concertzaal bestaat het verhaal uit een stem en een piano, uit gedichten en klanken in een taal, het Duits, die voor de meeste luisteraars uitheems is. En toch begrijpt iedereen het verhaal. Welhaast een ieder kan zich de tocht voorstellen, de eenzaamheid, de gebrokenheid van het leven die doet herinneren aan een winters landschap. Als geen ander heeft Schubert klanken gevonden bij de woorden en vertaalde ze in noten, waardoor gevoelens plotseling tastbaar worden. Trekt de jongeling door een diepe kloof, dan laat de componist de noten dalen en klimmen. De draailier van Der Leiermann, het slotlied, klinkt door in de piano.
Overigens, over dat slotlied wordt al eeuwen gediscussieerd. De ene partij is ervan overtuigd dat de orgelman dood gaat, de andere partij weet zeker dat hij voor een nieuw begin staat en dus voor het einde van het rouwproces. Zoals met elk mysterie kun je ook met Winterreise vele kanten op.Hoewel Winterreise een meesterwerk is uit het Romantische denken van het begin van de 19e eeuw (de hang naar het onbekende, het onbereikbare, het onwereldse en het metafysische spreekt uit de tekst van elk lied van de cyclus), is dit nog steeds aantrekkelijk voor de hedendaagse mens. Immers, het beeldt de existentiële reis uit die ieder mens tenslotte moet maken. De luisteraars worden meegesleept in een spannend en emotioneel verhaal, waarvan de toekomst open blijft. Ja, niet alleen zangers kunnen hun hele leven in deze liederencyclus dwalen!
Het begint in 1827. Franz Schubert stuit in een almanak op de eerste twaalf ‘Wanderlieder’ van de gedichtencyclus ‘Winterreise’ van de romantische Duitse dichter Wilhelm Müller, en raakt diep onder de indruk. Meteen besluit hij dat hij een liedcyclus wil maken om uiting te geven aan wanhoop en hartzeer, geweld en verslagenheid in een ijzig landschap. In de nazomer van hetzelfde jaar krijgt de componist ook de tweede helft van Müllers uit 24 gedichten opgebouwde ‘Winterreise’ in handen. Ook deze besluit hij onmiddellijk te verklanken.
Bekend is de anekdote, dat hij op een goede dag zijn vrienden uitnodigt: ‘Kom vanmiddag bij Schober, ik zal jullie een cyclus huiveringwekkende liederen voorzingen. Ik ben benieuwd wat jullie zeggen. Ze hebben mij meer aangegrepen dan ooit bij andere liederen het geval was’. Om kort te gaan, de vrienden zijn verbluft over de sombere stemming van de liederen, maar Schubert zelf is intens tevreden.Wat gebeurt er allemaal in de Winterreise. Het is niet zomaar een reis, het is vooral een tocht naar het onbekende. In de liederen wordt duidelijk, dat een naamloze jongeling gedurende een eenzame en ijzige zwerftocht een verloren liefde probeert te verwerken. Hij doolt met bevroren tranen langs witte akkers en gestorven bloemen, over harde ijskorsten waaronder gevaarlijke stromen bruisen en door diepe rotskloven. Een fascinerende reis, bezaaid met dwaallichten, kraaiende hanen, krijsende raven, grommende honden en rammelende ketens.
Het is ongetwijfeld de meest duistere en fascinerende liederencyclus uit de klassieke muziek. Voer voor psychologen, literatuurcritici en musici. Die hebben zich er dan ook met velen op gestort om tot een begrijpelijke uitleg en geheel eigen interpretatie te komen.
En je kunt je de vraag stellen waarom dit alles tot op de huidige dag zo aansprekend blijft en niets aan diepte en emotie ingeboet heeft. Want in de concertzaal bestaat het verhaal uit een stem en een piano, uit gedichten en klanken in een taal, het Duits, die voor de meeste luisteraars uitheems is. En toch begrijpt iedereen het verhaal. Welhaast een ieder kan zich de tocht voorstellen, de eenzaamheid, de gebrokenheid van het leven die doet herinneren aan een winters landschap. Als geen ander heeft Schubert klanken gevonden bij de woorden en vertaalde ze in noten, waardoor gevoelens plotseling tastbaar worden. Trekt de jongeling door een diepe kloof, dan laat de componist de noten dalen en klimmen. De draailier van Der Leiermann, het slotlied, klinkt door in de piano.
Overigens, over dat slotlied wordt al eeuwen gediscussieerd. De ene partij is ervan overtuigd dat de orgelman dood gaat, de andere partij weet zeker dat hij voor een nieuw begin staat en dus voor het einde van het rouwproces. Zoals met elk mysterie kun je ook met Winterreise vele kanten op.Hoewel Winterreise een meesterwerk is uit het Romantische denken van het begin van de 19e eeuw (de hang naar het onbekende, het onbereikbare, het onwereldse en het metafysische spreekt uit de tekst van elk lied van de cyclus), is dit nog steeds aantrekkelijk voor de hedendaagse mens. Immers, het beeldt de existentiële reis uit die ieder mens tenslotte moet maken. De luisteraars worden meegesleept in een spannend en emotioneel verhaal, waarvan de toekomst open blijft. Ja, niet alleen zangers kunnen hun hele leven in deze liederencyclus dwalen!
Foekje Dijk