Het kleine profetesje ‘Loesje’ (u weet wel, die van de posters) stelde jaren geleden: ‘Iedereen neemt me zoals ik ben. Nou ik nog’ Afgezien van de rake en humoristische quote geeft deze ook precies weer hoe dicht het vrij en onvrij voelen aan de binnenkant bij elkaar liggen. De buitenwereld neemt Loesje domweg zoals ze is, hetgeen toch een enorme vrijheid van leven zou moeten geven. Maar ondertussen zit haar innerlijk die vrijheid stevig in de weg, want zij kan zichzelf kennelijk niet nemen zoals ze is. Een lelijke sta-in-de-weg.
Het is ontzettend lastig om gevangene te zijn van je eigen binnenwereld. Toch weerhoudt dat zeer velen er niet van om deze zelf verkozen gevangenis te betreden. Wellicht gevoed door de dwang en drang van buitenaf om toch vooral te presteren of te voldoen aan de eisen van de tijd om authentiek te zijn en de Facebookpagina’s tjokvol geslaagde foto’s te zetten van het harmonieuze leven. Geen mens kan aan die zelfopgelegde en maatschappelijk geachte eisen voldoen maar toch lijkt bijna iedereen zich willoos mee te laten slepen in deze welhaast dwangmatige verwachtingen van de omgeving en de tijd waarin we leven. Pure, innerlijke vrijheid blijkt moeilijker te ervaren dan het in eerste instantie lijkt.
Toch kan het ook heel anders.
Het was in haar letterlijke gevangenschap dat Etty Hillesum een zoektocht ondernam naar een innerlijk vrije weg. Uiteindelijk, ondanks alle wreedheden en vrijheidsberoving, kwam ze uit bij de volgende ontdekking: ‘En nu ik niets meer wil bezitten en vrij ben, nu bezit ik alles, nu is de innerlijke rijkdom onmetelijk.’ Uitgerekend in kamp Westerbork en later in het vernietigingskamp Auschwitz (waar zij in 1943 vermoord werd) komt ze tot de ontdekking dat de ware vrijheid alleen beleefd kan worden aan de binnenkant van het bestaan. Uiterlijke muren en dwang kunnen hier niets aan veranderen.
Het bijzondere is dat liederen over deze innerlijke vrijheid in 2012 op muziek zijn gezet door de Franse componist Philippe Hersant: La Liberté Intérieure: je bent alleen van binnen echt vrij. Elf lang gestraften zorgden voor de teksten die klank hebben gekregen. De gedichten zijn niet heel zwaar, maar daaronder verscholen ligt tegelijkertijd een pijnlijke realiteit verborgen. De componist voerde indringende gesprekken met de gevangenen in Clervaux, over bijvoorbeeld de dagelijkse wandelingen op de binnenplaats van de gevangenis. Er is een gedicht dat gaat over de moeders die met Kerstmis zoetigheden brengen of over het dromen van vrijheid door je ogen te sluiten. Maar ook een tekst waaruit diepe berusting spreekt. Aanvaarding van de situatie zoals die is.
Op 7 februari a.s. wordt die innerlijke vrijheid in klanken uitgezongen in de Grote Kerk in Dalfsen. Een liederencyclus die de huidige mens aan het denken kan zetten over de zelfgecreëerde innerlijke gevangenis die ingesteld wordt door uiterlijke verwachtingen.
Foekje Dijk